Tôi bắt đầu bằng một lời thừa nhận không cần thiết: tôi không cần sự tha thứ của bạn.

Câu ấy nghe có vẻ thô, như một lưỡi dao được mài sẵn, nhưng đó là điều thực tế duy nhất tôi nợ. Tôi nợ cuộc đời này một phép tính cho rõ ràng; tôi nợ chính mình một trang sổ đã đóng dấu. Tha thứ là món quà dành cho kẻ còn mang lương tâm; tôi đã bán lương tâm từ lâu, đổi lấy một chuỗi kết quả.

Bạn sẽ muốn biết tại sao. Bạn sẽ muốn tìm ra cớ, nhân danh bất cứ thứ cảm tính nào - tình thương, tổn thương, kỷ niệm - để giải thích cho những việc tôi đã làm. Bạn sẽ tìm cách biến tôi thành di sản của một bi kịch cá nhân, một nạn nhân trả thù. Đó là lối thoát dễ chịu cho trí tưởng tượng kém cỏi: gom mọi thứ vào một câu chuyện của lỗi lầm và hối cải. Tôi không cho bạn cái thoả mãn đó. Tôi không rút lui vào cái cớ của quá khứ; tôi hành xử theo tính toán của hiện tại.

Nếu bạn đang tìm thứ gián tiếp gọi là “lương tri”, hãy đóng sách và rời đi. Nếu bạn tìm một tội đồ để ghét một cách an toàn, mời tiếp tục: bạn sẽ cần ghét tôi bằng hết sức mình, và khi ghét bạn sẽ chứng tỏ tôi đúng - vì chính sự ghét ấy cũng là một dạng hợp tác. Hãy ghét đi. Tôi thích khi mọi người ghét mình; ghét là năng lượng, và năng lượng có thể được chuyển hoá.

Tôi là người đếm. Tôi đếm bằng phương trình. Tôi đếm bằng danh sách. Tôi đếm bằng số người sẵn sàng tin. Tôi đếm người theo cách người thợ mỏ đếm viên đá đen: không cần biểu tình, chỉ cần bàn tay bẩn và thước đo. Tôi không đòi hỏi trái tim; tôi chỉ muốn kết quả. Và kết quả có khuôn mặt lạnh: rõ ràng, không chệch.

Không phải mọi thứ tôi làm đều đẫm máu. Đôi khi, hiệu quả còn ghê rợn hơn máu: nó là sự sụp đổ tinh thần, là tiếng rạn nứt của niềm tin, là sự im lặng nhân rộng như nấm mốc trong lòng thành phố. Máu dễ khiến người ta có cảm xúc; nỗi xói mòn thầm lặng làm thay đổi cấu trúc xã hội. Tôi gọi nó là công việc của mình.

Từ lâu tôi đã rút ra một bài học đơn giản: người ta không thay đổi vì lý tưởng; họ thay đổi vì chi phí. Từ đó, tôi học cách biến niềm tin thành chi phí. Tôn giáo trở thành khoản vay với lãi suất; chính trị trở thành bản hợp đồng với điều khoản nguỵ trang; lòng tốt biến thành hàng hoá. Tôi đặt những thứ ấy dưới kính hiển vi, vạch ra phương trình và chỉnh lại hệ số cho đến khi chúng gãy vỡ đúng theo ý tôi. Bạn có thể gọi tôi là kẻ bệnh hoạn, hoặc một nhà thống kê lạnh lùng — cả hai đều đúng. Tôi thích khi đúng.

Có những hôm tôi đứng nhìn qua cửa sổ phòng làm việc: phố xá chật ních, người đi bộ bộn bề chuyện vặt, điện thoại pin xanh, quảng cáo bán nụ cười. Họ sống như thể thế giới là thứ để tiêu thụ - sự ngây thơ được đóng gói kĩ càng. Tôi thấy điều đó thú vị. Tôi ghi lại: ai tin vào ai; ai bán linh hồn bằng nụ cười; ai trả giá cho lời hứa rẻ tiền. Và rồi tôi bắt đầu chơi: một tin nhắn, một tin giả được nhúng vào đúng thời điểm, một sự kiện diễn ra đúng theo script. Họ phản ứng như những con rối đã được lập trình, và tôi nhìn thấy nhịp đập nhân loại - chậm, đều, dễ đoán.

Tôi không hủy diệt bằng bạo lực tức thời vì nó quá lộ. Tôi hủy diệt bằng cấu trúc. Tôi đặt một quy tắc nhỏ ở nơi mà ai cũng tưởng là vô hại: dòng chữ trong đơn xin trợ cấp, một điều khoản phụ trong hợp đồng lao động, một đoạn video đã qua chỉnh sửa. Những điều nhỏ này tích tụ, như nước nhỏ vào đá, rồi một ngày, đá vỡ. Khi đá vỡ, người ta gào thét về "sự bất công", nhìn nhau như đang tìm thủ phạm. Họ quên nhìn về bàn tay đã đặt viên đá vào đúng chỗ. Tôi thích khi họ trở nên bối rối; bối rối làm họ dễ thao túng, và dễ đếm hơn.

Bạn có thể gọi đó là trò chơi của trí tuệ. Bạn cũng có thể gọi là tội ác được trau chuốt. Riêng tôi, đó là nghệ thuật điều khiển tập thể. Nghệ thuật thì khó phân loại, nhưng hiệu quả thì rõ rệt: tôi kiểm soát được hành vi, kéo dài sự sụp đổ đến khi xã hội chấp nhận nó là lẽ thường. Họ thích nghi với điều tồi tệ; họ gọi đó là "thực tế". Và tôi mỉm cười trong tủ lạnh của logic: có một vẻ đẹp không thể chối cãi ở đây - vẻ đẹp của điều tất yếu.

Tôi biết nghe có vẻ lạnh lùng. Tôi biết bạn sẽ muốn đọc thêm về tuổi thơ tôi, về vết thương mà bạn tưởng là nguồn gốc. Tôi sẽ không kể. Không phải vì tôi giữ bí mật, mà vì điều đó không cần thiết. Mọi thứ tôi làm đều minh chứng: thế giới không cần lý do—nó cần hệ quả. Truy vấn về nguồn gốc chỉ là nỗ lực tìm một lỗ hổng để tha thứ; tôi không cho phép lỗ hổng đó tồn tại.

Và dẫu bạn có đặt câu hỏi đạo đức, tôi sẽ trả lời bằng con số: tỷ lệ thành công. Bất cứ đoàn người nào bị điều chỉnh, có một tỉ lệ phản kháng. Tôi biết con số ấy. Tôi biết tỉ lệ cúi đầu. Tôi biết tỉ lệ kẻ cố gắng chống lại sẽ bị loại trừ về mặt xã hội, kinh tế, tinh thần. Tôi tính toán rủi ro, nhân với hiệu ứng hệ thống, chia cho thời gian. Khi phương trình cho phép, tôi hành động. Khi không, tôi chờ đợi. Chờ đợi là phương pháp. Chờ đợi khiến đối thủ mất tỉnh táo, khiến niềm tin trở nên xốp.

Có một điều khác nữa: tôi không tin vào vinh quang hay kịch tính. Tôi thích những chi tiết tầm thường: tờ biên lai bị giấu, chiếc khóa an toàn được thay, bức ảnh gia đình bị chỉnh sửa một pixel để thay đổi thông tin. Những điều ấy không làm ồn; chúng âm thầm nuốt chửng. Khi sự thay đổi đã hoàn tất, người ta sẽ quay ra hỏi nhau: "Khi nào mọi thứ trở nên như vậy?" Và người hỏi sẽ không nhận ra rằng anh ta đã từng ký tên vào nó, hoặc bật like, hoặc rút tiền. Anh ta là đồng minh im lặng. Tôi cần họ như vậy.

Bạn sẽ đọc và thấy ám ảnh. Bạn sẽ muốn phản đối. Bạn sẽ cử động trong không gian đạo đức và cảm thấy nặng nề. Tốt. Cảm giác nặng nề ấy là mục tiêu của tôi: tôi muốn bạn cảm thấy ngột ngạt, để hiểu phần nào cái giá mà tôi đòi hỏi. Tôi muốn bạn thở gấp khi đến đoạn bạn nhận ra mình đã từng là một phần của hệ số tôi áp dụng. Tôi muốn bạn tự kiểm điểm, bởi vì sự tự kiểm điểm là nguồn cung cấp dữ liệu tuyệt vời cho dự án tiếp theo.

Tôi viết những điều này không để khoe khoang. Tôi viết để ghi chép. Ghi chép là cách tôi biết mình còn sống. Mỗi dòng tôi đặt xuống là một con số được niêm phong; mỗi con số là một chứng cứ. Khi chuyện kết thúc — và sẽ kết thúc theo cách mà phương trình đã chọn — những dòng này sẽ là bảng chữ ký của tôi: một danh sách dài các điều đã xảy ra và không một lời biện hộ nào hiệu quả.

Bạn có thể gọi tôi là phản diện, là quỷ, là kẻ tình nghi không tình người. Từ điển có nhiều từ. Nhưng tôi chỉ nhận một từ thôi: đếm. Tôi đếm để khiến thế giới trở nên sạch hơn theo nghĩa của tôi: bớt những điều giả dối, bớt những lớp vỏ ngụy tạo, bớt những hợp đồng vô căn cứ. Phản nhân loại, bạn nói? Có thể. Tôi chỉ là người dọn dẹp. Người dọn dẹp không có nhiệm vụ làm hài lòng.

Bây giờ tôi sẽ bắt đầu. Không phải bằng hình thức ồn ào. Bằng một tờ giấy nhỏ, một dòng ghi chú, một khoản lệ phí được nâng lên một phần trăm. Tôi sẽ ra lệnh cho những chiếc bánh răng quay. Con người sẽ cảm thấy tiếng động như một tiếng thở dài. Ban đầu họ sẽ nghĩ đó là gió. Sau đó là mưa. Rồi là triều.

Và cuối cùng, khi mọi con số đã lộ rõ, khi bảng tổng kết đóng dấu, bạn sẽ nhận ra rằng điều khủng khiếp nhất không phải là bàn tay đi làm chuyện ghê tởm. Khủng khiếp nhất là khi bạn nhận ra đã từng chấp thuận nó bằng cách im lặng. Khi ấy, tôi đã thắng.

Tôi không cần sự tha thứ. Tôi chỉ cần con số cuối cùng.

00:00 - Tôi xoay kim; thế giới thay đổi theo nhịp.

Tôi thích đồng hồ cũ hơn đồng hồ mới. Đồng hồ cũ có tiếng thở; nó báo cho tôi biết không chỉ thời gian, mà còn trạng thái của một hệ thống. Kim giật nhẹ khi có dự trữ; dây cót réo khi có áp lực; mặt kính có vết nứt nhỏ ở góc tám giờ mà tôi đặt ở nơi dễ thấy - để nhìn thấy vết nứt là một thói quen. Người ta quên sửa một vết nứt; người ta quên giữ lời hứa; những điều đó tương đồng về mặt hành vi. Một vết nứt không chỉ là hư hại; đó là báo hiệu của một chuỗi sự kiện có thể định lượng.

Kẻ thất hứa là người cho tôi dữ liệu.

Họ không nhận ra mình là nguồn. Họ nghĩ họ là trung tâm của một câu chuyện đạo đức: một lời hứa chưa giữ, một thề nguyền bị phá vỡ, một tình cảm bị phụ bạc. Họ khóc, họ đổ lỗi, họ tự giải thích. Tôi ghi nhãn: loại A, B, C; rồi tôi ghi số. Lời hứa bị vi phạm ở phút thứ mấy, tỉ lệ lan truyền của thất vọng, xác suất chuyển sang hành vi bạo động hay im lặng thụ động. Từ đó tôi biết phải xoay kim như thế nào để tạo ra hiệu ứng mong muốn.

Hôm đó là một ngày bình thường. Thị trưởng của quận đã hứa một chương trình trợ cấp nhỏ cho những khu trọ cũ kỹ - lời hứa trên sóng truyền hình, lời hứa ký vào văn bản, lời hứa bằng nụ cười trong buổi gặp dân. Lời hứa ấy - nhỏ đến mức dư luận coi đó là chiêu trò chính trị - là một mồi lý tưởng. Tôi thiết kế một biến đổi: sửa một điều khoản kỹ thuật, lùi thời hạn giải ngân một tuần, điều chỉnh cụm từ "điều kiện cư trú" thành một định nghĩa hẹp hơn vài chỗ. Không ai chú ý chi tiết ấy trong lúc vui mừng. Lời hứa vẫn tồn tại ở mọi bản tin; chỉ có điều, khi đến giờ, cái gì đó không về đúng chỗ.

Đồng hồ đếm. Tôi đứng ở phòng của mình, nhìn kim quay chậm, cảm nhận tiếng tạch tạch như nhát búa nhỏ gõ vào một bệ đá. Tôi thưởng thức khoảnh khắc trước khi hiệu ứng nhân rộng: lúc ấy người ta vẫn tin; họ vẫn ngủ. Khoảnh khắc ấy là nhiên liệu tốt nhất - tinh khiết và sáng rực.

Khi một phụ nữ, bà Nguyễn từ căn phòng số 12, nghe tin rằng tiền trợ cấp chưa về, bà bật khóc. Không phải chỉ vì tiền. Đó là vì bà đã hứa với đứa cháu nội rằng sửa lại cửa sổ trước mùa mưa. Đứa cháu đã trông đợi. Có lời hứa ở giữa họ, một tuyên bố đơn giản: "Mùa mưa này sẽ không bị ướt". Khi lời hứa đó sụp, phản ứng không còn là tính toán xã hội nữa; đó là chuyển động cảm tính thuần túy, nhưng cảm tính ấy có thể được lượng hoá - tần suất kêu gọi các tổ chức, số lần post trên mạng, tỷ lệ câu chuyện được chia sẻ trong cộng đồng. Tôi bấm một nút trên bàn phím: một cuộc gọi giả danh, một email "xin lỗi vì trục trặc kỹ thuật", vài dòng tin nhắn lặp đi lặp lại trong các nhóm chat. Tôi không làm điều đó để gây đau đớn cá nhân; tôi làm nó để quan sát cách đau đớn cá nhân nhân lên thành số.

Người ta gọi đó là "chính trị rẻ tiền". Tôi gọi đó là phương trình. Với từng biến, tôi tính được độ rộng của vết nứt. Tôi biết rằng 12% trong số họ sẽ trực tiếp đổ lỗi lên chính quyền; 6% sẽ tìm đến đường phố; 82% còn lại sẽ im lặng, thở dài, và điều chỉnh kỳ vọng. Im lặng là vàng bạc. Tôi cần họ im lặng. Họ trở thành đồng minh thầm lặng trong dự án của tôi: chịu đựng, thích nghi, chấp nhận. Mỗi người im lặng là một con số ghi vào sổ.

Có những lúc tôi muốn thử nghiệm khác: thay vì chỉnh thông báo, tôi gửi một video giả mạo - ghi âm một lời phát biểu của thị trưởng kêu gọi "tự lực cánh sinh". Video lan nhanh. Từ "tự lực" là một mồi ngon; nó biến sự chờ đợi thành sự xấu hổ. Người ta bắt đầu nghi ngờ lẫn nhau: "Ai đã đồng ý với chuyện này?" Lời hứa trở nên vô nghĩa. Tôi xoay kim thêm một chút. Bầu không khí thay đổi; tiếng thở đô thị trở nên gấp hơn. Tôi ghi lại mọi dữ liệu: thời gian lan truyền, tỉ lệ bình luận, tỷ lệ phản biện.

Tôi không đối diện với bà Nguyễn. Tôi không cần. Tôi cần kết quả: tần suất những người xung quanh bà hỏi, những hàng xóm rủ bà rằng "chờ thêm chút đi", những đứa trẻ bỏ lỡ cơ hội đi chơi vì nhà bị dột. Mỗi sự kiện nhỏ là một mảnh ghép, và khi đủ mảnh ghép, bức tranh hiện ra: một cộng đồng vừa chịu đựng, vừa chấp nhận. Đó là sân khấu cho bước tiếp theo.

Thời gian là công cụ chiến lược. Tôi có thể đẩy nhanh nó, hoặc kéo dài nó. Mỗi lựa chọn thay đổi loại vết nứt: nhanh thì bùng nổ, chậm thì mục ruỗng. Tôi thích chậm rãi. Chậm làm cho con người tin rằng biến đổi là tự nhiên. Họ sẽ không biết khi nào mình đã đồng ý. Họ không cãi, bởi vì họ đã thích nghi với phiên bản mới của thực tế. Đó là nghệ thuật của việc hủy diệt không ồn ào.

Có một điều người ta thường hiểu lầm về kẻ thất hứa: họ cho rằng sự thất hứa là lỗi cá nhân, là phủ nhận danh dự. Họ quên rằng lời hứa sống trong mạng lưới: trong văn bản, trong niêm phong, trong lịch trình ngân sách, trong sự đồng thuận của những người quản lý nhỏ. Tôi không phá một lời hứa bằng cách làm bẩn tay mình; tôi lấy phép toán ở nơi người khác cho là an toàn. Tôi biến một chữ "sẽ" thành một "có thể", biến một cam kết thành một điều kiện phụ. Mọi thứ hợp pháp. Mọi thứ hợp thức. Khi luật và thủ tục song hành hủy hoại lòng tin, người dân gọi đó là 'thất vọng lịch sử'. Tôi gọi đó là kỹ thuật.

Đôi khi, giữa các phép tính, tôi tưởng tượng đồng hồ rơi xuống sàn và vỡ tan. Âm vang của vụ vỡ sẽ là câu chuyện mà họ kể mãi: "Có lẽ khi ấy chúng ta đã biết." Nhưng thực tế, vụ vỡ đã được chuẩn bị từ rất lâu: từ chiếc kim nhỏ nhẹ tôi điều chỉnh trong phòng làm việc; từ dòng chữ nhỏ tôi sửa ở trang mấy cột; từ quyết định cắt ngân sách một phần trăm giữa đêm. Họ chỉ được phép nhận ra khi hầu hết đã mất đi. Việc nhận ra ấy là một thương lượng quan trọng: nó có thể gây phản kháng, có thể gây im lặng. Tôi đo lường khả năng phản ứng ấy với cùng sự lạnh lùng.

Bây giờ, khi kim chỉ về phút thứ mười, thông báo lan ra: "Tạm hoãn giải ngân". Tin nhắn bắt đầu. Người ta gọi nhau. Có ai đó la lên trong một nhóm chat. Có ai đó viết một status dài đầy cảm xúc. Có người đến tận văn phòng thị trưởng để hỏi. Tất cả những phản ứng ấy là tài liệu. Tôi ghi chép. Tôi mỉm cười - không phải vì sự đau đớn của họ, mà vì chất lượng dữ liệu.

Ở cuối ngày, khi mọi thứ trở nên ầm ĩ, tôi đặt đồng hồ trở lại chỗ cũ. Gần mặt kính, vết nứt nhỏ dường như sáng lên dưới ánh đèn. Tôi chạm vào nó bằng ngón tay: lạnh. Tôi viết vào sổ: "Đợt 12 - hiệu ứng tĩnh, 6% lan tỏa cao, 1% khả năng biểu tình." Tôi đóng sổ, khoá lại, và lắng nghe thành phố thở. Âm thanh ấy giờ đã khác. Nặng hơn. Có vết xước trên bề mặt. Có lòng tin bị hõm xuống.

Tôi không ghét họ. Tôi không thương họ. Tôi ghi họ. Họ là dấu chấm trong công thức. Tôi tiếp tục xoay kim. Và đồng hồ, như mọi lần, đáp lại bằng tiếng thở đều đặn — dấu hiệu rằng có thêm dữ liệu để đếm.

Ở đâu đó, đứa cháu của bà Nguyễn nhìn trời mưa rơi qua cửa sổ chưa sửa và hỏi: "Khi nào cửa sẽ xong, bà?"

Bà không biết trả lời. Bà nhìn đồng hồ treo tường và nói một câu hứa không chắc: "Sớm thôi."

Tôi nghe thấy lời hứa ấy như một giai điệu cũ - và tôi biết, với độ chính xác cao, nó sẽ bị phá vỡ. Tôi xoay kim tiếp.